Fosil Yakıtlar Nasıl Oluşur?
Geçmişte karaların büyük bölümü bitkilerle
kaplıydı. Milyonlarca yıl önce yaşayan bu bitkiler de günümüzdeki bitkiler
gibi güneş ışığını kullanarak besin sentezleyebiliyordu. Bitkilerin yapısını
oluşturan maddelerde dolaylı olarak güneş enerjisi depolanmıştı. Zaman içinde
bitkiler öldü. Üzerleri kum, çamur ve diğer ölü organizmaların kalıntılarıyla
kaplandı. Uzun yıllar alan süreç içerisinde biriken tabakaların uyguladığı
kuvvetin etkisiyle bitkiler yumuşak bir madde olan turbaya dönüştü.
Turbanın zamanla sertleşmesiyle linyit ve
linyitin değişimiyle taşkömürü oluştu. Gittikçe daha alt katmanlarda kalan ve
sertleşen taş kömürü antrasite dönüştü.
Okyanus tabanlarında ölen canlılar ise buralarda birikip çökeltiler oluşturdu.
Bu canlı kalıntıları da sıcaklığın, kayaçların uyguladığı kuvvetin ve bakteri
faaliyetlerinin etkisiyle petrol ve doğal gaza dönüştü. Aşağıdaki şematik
çizimler fosil yakıtların oluşumunu göstermektedir.
Zamanla kömür, petrol ve
doğal gaz insanlar tarafından yeryüzüne çıkarıldı.
Dünyada yaşamın sürdürülmesi ve üretim için
kullanılan enerjinin yaklaşık %87’si fosil yakıtlardan karşılanmaktadır.
Ulaşımdan ısınmaya, elektrik üretiminden plastik ve ilaç üretimine kadar hemen
her şey için enerji harcanmaktadır. Bu enerjinin yaklaşık %35’inin kaynağı da
petroldür. Fosil yakıtlarda bitkiler, hayvanlar, su ve hava gibi doğal
kaynaklardır fakat miktarı sınırsız ve yenilenebilir değildir.
Doğada yeni bitkiler büyür, yeni hayvanlar
doğar ya da yumurtadan çıkar. Yağmur veya kar yağdığında su yeryüzüne geri
döner. Su, hava, bitki ve hayvanlar yenilenebilir kaynaklardır. Doğal süreçler
içerisinde yenisiyle değiştirilebilen ya da tekrar tekrar kullanılabilen
kaynaklara yenilenebilir
kaynak denir. Yenisiyle değiştirilemeyen veya tekrar tekrar
kullanılamayan kaynaklar ise yenilenemez kaynaklardır. Yenilenemez kaynaklar
zamanla tükenir.
Enerji elde etmek için kullanılan fosil
yakıtlar yenilenemez
enerji kaynaklarıdır. Bir litre doğal gaz, oluşumu milyonlarca
yıl alsa da yandığında birkaç dakikada tükenir.
İnsanlar binlerce yıldır fosil yakıtları
kullanmaktadır. İlk zamanlarda ısınmak ve ışık elde etmek için kullanılan
yakıtlar günümüzde birçok alanda enerji kaynağıdır. Özellikle ısı amaçlı
kullanıldığında yanan fosil yakıtların çevreye etkiler neler olabilir?