Zıt
kutuplu mıknatıslar birbirine yaklaştırıldığında birbirine çekme kuvveti
uygular. Buna göre Dünya; üzerindeki cisimlere, Dünya üzerindeki cisimler de
Dünya’ya çekme kuvveti uygular. Ancak Dünya’nın kütlesi çok büyük olduğundan
Dünya hareket etmezken üzerindeki cisim Dünya’ya doğru hareket eder. Dünya ile
üzerindeki cisimler arasındaki bu kuvvete yer çekimi kuvveti adı
verilir. Dünya üzerindeki cisimlere etki eden yer çekimi kuvvetine ağırlık adı verilir.4. Sınıf İngilizce Çalışma Kitabı Cevapları FCM Yayınları
Üzerimdeki her şeyi kendime doğru çekerim.
Varlıkları kendime doğru çekerken onlara bir kuvvet uygularım. Ancak bu
kuvvetin büyüklüğü her varlık için aynı değil!
Kütlesi
fazla olana fazla kuvvet, kütlesi az olana az kuvvet uygularım. İşte,
varlıklara uyguladığım bu kuvvet onların ağırlığıdır.
Kütle,
Dünya üzerinde ve diğer gezegenlerde aynıdır ancak ağırlık, Dünya üzerinde ve
diğer gezegenlerde değişir. Bunun nedeni cisme etki eden çekim kuvvetinin Dünya
üzerinde ve diğer gök cisimlerinde birbirinden farklı olmasıdır. Örneğin,
Dünya’da kütlesi 2 kg olan bir cismin kütlesi Dünya üzerinde ve diğer gök
cisimlerinde 2 kg’dır. Ancak 2 kg kütleli bir cismin Dünya’daki ağırlığı 19,6
N, Ay’daki ağırlığı yaklaşık 3,26 N’dur.
“Basınç Nelere
Bağlıdır?” isimli deneyde tuğlaların kumlu zeminde iz bırakmasının nedeni,
tuğlaların zemine uyguladığı basınçtır. Deneyde farklı yüzeyleri kumlu zemine
temas ettirilen tuğlaların kum içinde farklı derinliklere gömülmesinin nedeni
tuğlaların zemine uyguladıkları basınçların farklı olmasıdır. Buna göre yüzey
alanı ile basınç arasındaki ilişki nasıldır? Deneyde derin iz bırakan tuğlanın
üzerine ikinci tuğla konulduğunda derinlik daha da artmıştır. Buna göre kuvvet
arttığında basıncın da arttığını söyleyebilir miyiz?
Yukarıda Dilek Öğretmenin sorusuna öğrencisi Elif doğru cevabı vermiştir. Yaptığımız “Basınç Nelere Bağlıdır?” isimli deneyden ve yukarıdaki diyalogdan da anlaşılacağı gibi basınç, cismin yüzeye temas eden yüzey alanına bağlıdır. Yüzey alanı küçüldükçe cismin zemine yaptığı basınç artar.
Yukarıdaki görsellerde karda
farklı ayakkabıları giyerek yürüyen birinin fotoğrafları yer almaktadır. Buna
göre bu kişi kar ayakkabısı giydiğinde karda batmadan yürüyebilirken kar
ayakkabısı giymediğinde karda batar. Bunun nedeni kar ayakkabısının yüzey
alanı fazla olduğundan zemine daha az basınç uygulamasıdır. Diğer ayakkabının
yüzey alanı az olduğundan bu ayakkabı daha fazla basınç uygular. Sizler de
basınç ile yüzey alanı arasındaki ve basınç ile kuvvet arasındaki ilişkiye ait
günlük hayattan ve teknolojiden örnekler bulunuz. Bu örnekleri sınıftaki
arkadaşlarınızla paylaşınız.
Şimdiye kadar basıncın bağlı
olduğu değişkenlerin yüzey alanı ve kuvvet olduğunu öğrendik. Buna göre yüzey
alanı arttığında basınç azalırken yüzey alanı azaldığında basınç artar. Bu
nedenle basınç ile yüzey alanının ters orantılı olduğunu söyleriz. Kuvvet
arttığında basınç artarken kuvvet azaldığında da basınç azalır. Bu nedenle
basınç ile kuvvetin doğru orantılı olduğunu söyleriz.
Basıncın
bağlı olduğu değişkenleri öğrendik. Buna göre basıncı bu değişkenleri
kullanarak tanımlayabiliriz: Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç adı verilir.
Sıvı Basıncı
Katiların temas ettikleri yüzeye basınç
uyguladıklarını biliyoruz. Acaba sıvılar da bulundukları yerde temas ettikleri
noktalara basınç uygular mı?
Tansiyonunuzu ölçtürdünüz
mü ya da birinin tansiyonunun ölçüldüğünü gördünüz mü? Tansiyon, kanın damarlar
içinden geçerken damar çeperlerine yaptığı basınçtır.
Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi sıvı hâlde olan kan, damarlara
basınç uyguladığına göre diğer sıvıların da bulundukları yerlere basınç
uyguladığını söyleyebilir miyiz?
“Sıvı Basıncı Nelere Bağlıdır?” isimli
deneyde balonu farklı yerlerinden deldiğimizde balonun deliklerinden akan
suyun farklı mesafelere fışkırdığını gözlemledik. Buna göre balonun alt
kısmındaki deliklerden fışkıran suların mesafeleri balonun üst kısmındaki
deliklerinden fışkıran suların mesafelerinden fazladır. Bunun nedeni sıvı
basıncının sıvının derinliğine bağlı olmasıdır. Sıvının derinliği arttıkça sıvı
basıncı artarken sıvının derinliği azaldıkça sıvı basıncı azalır.
Denizde derinlere daldıkça
suyun uyguladığı basınç artar. Dalgıçlar denizin derinliklerinden yüzeye aniden
çıkarlarsa basıncın ani olarak değişmesinden dolayı vurgun adı verilen bir olay
ile karşılaşırlar. Bu olay çok ağrı verici ve kimi zaman ölümcüldür. Derinlere
dalan birinin kanında yüksek basınçtan dolayı azot gazı normale göre daha fazla
çözünür. Dalgıç, yüzeye aniden çıkış yaparsa basınç azaldığından kandaki
çözünmüş azotlar kabarcık oluşturur. Bu olay, gazoz şişesini çalkalayıp ağzını
açtığınızda içinde kabarcıkların oluşmasına benzetilebilir.
Vücuttaki damarlarda oluşan bu kabarcıklar vurgun olayına neden olur.